Aktualności

Najczęstszym problemem, z jakim pacjenci zgłaszają się do gabinetów stomatologicznych jest choroba próchnicowa, jednak stosunkowo często spotykanymi dolegliwościami są także ubytki niepróchnicowego pochodzenia. Mogą dotknąć każdego z nas – występują u pacjentów w każdym wieku, a ich przyczyny są różnorodne. Nieleczone mogą prowadzić do poważnych powikłań – w znacznym stopniu pogarszają estetykę, mogą być przyczyną nadwrażliwości zębów, chorób miazgi, a także złamań koron zębów. Warto więc im zapobiegać!

Do ubytków niepróchnicowego pochodzenia zaliczamy m.in. atrycję (tzw. ścieranie zębów), erozję,a także abrazję. Etiologia powstawania ubytków niepróchnicowego pochodzenia jest złożona – ich przyczyną może być działanie różnorodnych czynników fizycznych, chemicznych, a nawet narastający stres, który może objawiać się nadmiernym zaciskaniem czy zgrzytaniem zębów.

Atrycja (ścieranie) może być procesem fizjologicznym: wraz z wiekiem uzębienie człowieka ulega naturalnym procesom ścierania w następstwie kontaktu zębów. Dotyczy więc głównie uzębienia stałego, a w uzębieniu mlecznym występuje sporadycznie. Niestety coraz częściej mamy do czynienia z patologicznym zjawiskiem, czyli nadmiernym ścieraniem zębów. Może być to spowodowane występowaniem m.in. bruksizmu (nawykowym, nieświadomym zaciskaniem bądź zgrzytaniem zębami), wadami zgryzu czy nieprawidłową budową zębów. Nadmiernie starte powierzchnie/brzegi sieczne zębów są gładkie, twarde i lśniące, a pozostająca na obwodzie warstwa szkliwa staje się coraz cieńsza. Pacjenci często skarżą się na niedostateczną estetykę lub występowanie nadwrażliwości zębów nadmiernie startych. Ponadto, pacjenci użytkujący uzupełnienia protetyczne często zgłaszają trudność w ich utrzymaniu w jamie ustnej.

Jak zapobiegać nadmiernemu starciu zębów? Głównym zaleceniem profilaktycznym są regularne wizyty u lekarza dentysty, dzięki którym możliwe będzie wczesne wykrycie problemu oraz jego przyczyn (takich jak wady zgryzu czy przeciążenia zgryzowe). Jednym z głównych czynników predysponujących do powstawania tego typu ubytków jest także większe narażenie na stres prowadzące do rozwoju bruksizmu. Objawia się to zgrzytaniem bądź zaciskaniem zębów. W tym przypadku pomocne mogą okazać się ćwiczenia antystresowe (długie spacery, joga bądź inne formy aktywności fizycznej, które pomogą pacjentom złagodzić uporczywe skutki nadmiernego stresu) oraz stosowanie szyn relaksacyjnych (indywidualnie wykonanych nakładek) – jest to jednak metoda zapobiegająca skutkom nadmiernego ścierania, a nie lecząca jego przyczyny.

Kolejnym przykładem ubytków niepróchnicowego pochodzenia są ubytki erozyjne. Erozja to utrata tkanek zęba na drodze procesów chemicznych bez udziału bakterii (co odróżnia ten proces od rozwoju próchnicy). Przyczyną ubytków erozyjnych jest częsty kontakt zębów z kwasami znajdującymi się m.in. w powietrzu (m.in. kwasów przemysłowych), kwaśnymi pokarmami, napojami i lekami przyjmowanymi przy niedokwaśności żołądka czy zawierającymi witaminę C, chlorowaną wodą, częstymi wymiotami (np. u osób z chorobą refluksową przełyku, z zaburzeniami żołądkowo-jelitowymi bądź u kobiet w ciąży). Według badań na ubytki pochodzenia erozyjnego częściej narażone są młode kobiety (ok. 20-30 r.ż.). Na ubytki erozyjne powinni także szczególnie uważać pacjenci z niskim wydzielaniem śliny oraz problemami z suchością jamy ustnej (ryzyko powstawania ubytków erozyjnych przy niskim wydzielaniu śliny jest aż pięciokrotnie wyższe!). Powierzchnie zębów dotkniętych erozją zostają osłabione przez kwasową hipomineralizację, przez co łatwiej ulegają dalszemu zniszczeniu przez atrycję czy abrazję.

Jak zapobiegać erozji zębów? Ubytki erozyjne najczęściej są spowodowane spożywaniem kwaśnych pokarmów i napojów (badania wykazują, że soki owocowe są nawet kilkukrotnie bardziej szkodliwe dla szkliwa niż świeże owoce!). Warto przy tym pamiętać, że to częstość ich spożywania, a nie ilość, w znaczącym stopniu przyczynia się do występowania erozji. Szczególnie niekorzystne oddziaływanie na zęby ma nadmierne spożywanie kwasowych produktów między głównymi posiłkami – warto więc powstrzymać się od podjadania między posiłkami. Jeśli jednak skusimy się na spożycie kwaśnych pokarmów czy napojów, warto następnie przepłukać jamę ustną wodą, mlekiem lub płukanką z fluorem. Kwaśne napoje oraz soki owocowe zaleca się pić przez słomkę, aby zminimalizować kontakt płynu z powierzchnią zębów. Warto także zrezygnować ze zwyczaju spożywania owoców po głównym posiłku i zastąpić je obojętnym (pod względem pH) pożywienia, np. żółtym serem. Ponadto, po spożyciu kwaśnych pokarmów bądź napojów (w tym herbaty i kawy) zalecane jest umycie zębów dopiero po upływie 30-60 minut. Szczotkowanie zębów natychmiast po zadziałaniu czynnika erozyjnego (kwasów) powoduje usunięcie błonki nabytej znajdującej się na powierzchni zębów, która chroni szkliwo przed erozją.

Często spotykanym problemem jest także abrazja – najczęściej w postaci tzw. ubytków klinowych. Główną przyczyną ubytków abrazyjnych jest nadmierne i nieprawidłowe szczotkowanie zębów oraz stosowanie nieodpowiednich (zbyt ściernych) środków czyszczących, m.in. past do zębów. Etiologia ubytków abrazyjnych jest jednak złożona i często bardzo ważną rolę odgrywają także czynniki chemiczne. Dochodzi więc do nakładania się procesów erozji oraz abrazji. Zdemineralizowane tkanki są bardziej podatne na mechaniczną abrazję i – w konsekwencji – powstawanie ubytków abrazyjnych. Charakterystyczną cechą tego typu ubytków jest także recesja dziąsła i obnażenie korzeni zębów.

Jak zapobiegać powstawaniu ubytków abrazyjnych? Zanim zdecydujemy się na wypełnienie ubytków o etiologii abrazyjnej (tzw. ubytków klinowych) należy, w miarę możliwości, ustalić główną przyczynę ich powstawania, aby zapobiegać dalszemu niszczeniu powierzchni zębów. Niezwykle istotna może być modyfikacja techniki bądź siły używanej podczas szczotkowania zębów. Warto pamiętać, że nie musimy (a wręcz nie powinniśmy!) szczotkować zębów z użyciem nadmiernej siły, aby wykonywać to efektywnie. W tym celu możemy zastosować uchwyt pisarski podczas szczotkowania (takie trzymanie szczoteczki manualnej zredukuje używaną do szczotkowania siłę) bądź wyposażyć się w szczoteczkę elektryczną z czujnikiem nacisku. Dla pacjentów z ubytkami abrazyjnymi zaleca się korzystanie ze szczoteczek miękkich oraz unikanie past o wysokim wskaźniku ścieralności (w tym głównie past wybielających).

Niepróchnicowa utrata tkanek zębów jest procesem zachodzącym stopniowo przez całe życie. Gdy stopień zniszczenia staje się nadmierny, proces fizjologiczny, który dotyczy każdego z nas, staje się patologią i może wymagać leczenia. Pojawiają się wówczas różnorodne, często uporczywe problemy, z którymi pacjenci zgłaszają się do gabinetu stomatologicznego. Mogą one dotyczyć m.in. niedostatecznej estetyki, nadwrażliwości bądź bólu związanego z powikłaniami ze strony miazgi. Opisane przeze mnie porady profilaktyczne są uniwersalne – z pewnością przyniosą wiele korzyści każdemu pacjentowi i w dużej mierze pomogą zapobiegać występowaniu tego typu ubytków. Należy jednak pamiętać, że diagnostyka i szukanie przyczyn powstawania ubytków niepróchnicowego pochodzenia powinno być dokonane indywidualne dla każdego pacjenta przez lekarza dentystę. Ustalenie czynnika przyczynowego niejednokrotnie jest utrudnione ze względu na współistnienie różnych patologii w tym samym czasie. Pamiętajmy więc o regularnych wizytach w gabinecie stomatologicznym.

Bibliografia:
1. Stomatologia zachowawcza z endodoncją. Zarys kliniczny. Z. Jańczuk, U. Kaczmarek, M. Lipski,
wydanie IV, PZWL Warszawa, 2014.
2. Kariologia współczesna. Postępowanie kliniczne. D. Piątkowska, Med Tour Press, Warszawa, 2009.
3. Ubytki niepróchnicowego pochodzenia – abfrakcja, abrazja, atrycja, erozja. Przegląd piśmiennictwa. M.
Hryncewicz, K. Tropak, Nowa Stomatologia, 1/2014

Infografiki do pobrania:

• erozja
• atrycja
• abrazja